رابعه عدویه
رابعه عَدَویه یا ام الخیر بنت اسماعیل البصریه (درگذشته 180 یا 185 هجری قمری) اهل بصره و کنیز آل عتیک بوده است وسپس آزاد شد. وی را رابعه عدویه و گاه رابعه قیسیه مینامند. [۱] از آنجایی که چهارمین دختر خانواده بود، رابعه نام گرفت. او را با رابعه شامیه، همسر احمد بن ابی الحواری، نباید در هم آمیخت که موجب اشتباهاتی گشته است.[۲] سفیان ثوری با او رفت و آمد داشته و از او مسائلی را میپرسید و بر او اعتماد داشت و به موعظه رابعه رغبت نشان میداد. [۳] برخی وفات او را 135 هجری و برخی 185 نقل کردهاند. بدوی به پیروی از ماسینیون، تاریخ وفات رابعه را در 135 ه. مردود میشمارد و دو روایت اخیر را به دلیل ملاقات او با رباح بن عمرو قیسی (درگذشته 180 بلکه 195) و ملاقاتش با سفیان ثوری در بصره (که پس از 155 به بصره آمد) و خواستگاری والی عباسی در بصره (که سال 145 والی بصره بود و در 172 درگذشت) ترجیح میدهد.[۴] رابعه عدویه از زنان شیفته و مستغرق در عشق الهی بود و از وی حالات شگفت و اشعار پر شور در عشق الهی و عرفان در عین عبادت و زهد نقل میکنند. برخی رابعه عدویه را آغازگر عرفان اسلامی میدانند و میگویند در پس دوره غلبه فرهنگ زهد و توکل، رابعه عدویه بود که مفهوم عشق را در حوزه عرفان اسلامی راه داد.[۵] هر چند این گفته جای تأمل دارد، ولی از اهمیت رابعه در این وادی خبر میدهد. چند زن از زنان عارف بصره شاگرد او بودند، همچون معاذه بنت عبدالله و مریم بصریه که سلمی در حق مریم بصریه گوید: کانت تتکلم فی المحبه فاذا سمعت بعلوم المحبه طاشت[۶]
از سخنان اوست: «و عزّتک ما عبدتک رغبه فی جنتک بل لمحبتک»[۷]
در رساله قشیریه آمده است که رابعه در مناجاتش گفت: «بار الها آیا قلبی که تو رادوست دارد به آتش بسوزانی؟ هاتفی ندا داد: ما چنین نخواهیم کرد به من گمان بد مبر.»[۸]
سلمی به طور مستند نقل میکند: «دخل محمد بن واسع علی رابعه و هی تتمایل فقال لها: مم تمایلک؟ فقالت: سکرت من حبّ ربی اللیله فاصبحت و انه منه مخموره»[۹]
و نیز نقل میکند که گفت: «ما حزنی انی حزنت و لکن حزنی ان لم احزن»[۱۰]
از او در باب محبت پرسیدند؛ گفت: «محبت از ازل درآمد و به ابد گذر کرد و در هژده هزار عالم کسی را نیافت که یک شربت از وی در کشد. به آخر به حق رسید و از او این عبارت ماند که یحبهم و یحبونه»[۱۱]
همو گوید: «استغفرالله من قله صدق فی استغفرالله»[۱۲]
منابع
- یزدان پناه-سید یدالله، سیری در تاریخ عرفان اسلامی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)
پانویس
- ↑ سلمی، ذیل طبقات الصوفیه، (ذکر النسوه المتعبدات الصوفیات) ص 387 و عبدالرحمن بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص 5، ترجمه محمد تحریرچی
- ↑ عبدالرحمن بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص 53، ترجمه محمد تحریرچی؛ سلمی، طبقات الصوفیه، ص 387 و ص 399
- ↑ سلمی، ذیل طبقات الصوفیه، (ذکر النسوه المتعبدات الصوفیات) ص 387
- ↑ عبدالرحمن بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص 129 و ص 132
- ↑ نیکلسون، عرفان عارفان مسلمان، ص 45؛ برتلس، التصوف و ادبیات تصوف، ص 10، ترجمه سیروس ایزدی
- ↑ سلمی، ذیل طبقات الصوفیه، ص 389 و 391
- ↑ بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص 142
- ↑ قشیری، الرساله، ص 456
- ↑ سلمی، ذیل طبقات الصوفیه، ص 388
- ↑ همان، ص 389
- ↑ عطار، تذکره الاولیاء، ص 81
- ↑ جامی، نفحات الانس، ص 614